Harmonie der sferen

Ik had nooit gedacht ooit nog het lied van de sterren te mogen horen, maar dit jaar stond het in de krant: onze zon zingt!  Het was het mooiste nieuws sinds tijden, vond ik.  Stel je voor, onder de inktzwarte winterse nachtelijke hemel het sterrenkoor in de verte ...  Het gaat weliswaar om bevingen in sterren die wij, met behulp van ons astronomisch instrumentarium, in geluidsgolven omzetten, maar het idee maakt ons beeld van het heelal weer iets 'levender', energetischer.

De Chinezen hadden het over ch'i, de kosmische energie waarvan alle fenomenen in de natuur een 'verdichting' zijn.  De Boeddhisten spreken over de conceptuele leegte, of met een beeld: de oceaan die het wezen is van alle golven (verschijnselen). Het komt op hetzelfde neer: in se leven we in verbondenheid. We dénken wel dat we afzonderlijk van elkaar bestaan, maar dàt is nu net de illusie.

Moge 2011 voor iedereen een jaar van verbondenheid en resonantie zijn.

Mens sana in corpore sano

De boeken en informatie over allerlei vormen van meditatie vliegen je tegenwoordig om de oren. In onze westerse manier om alles in vakjes te plaatsen, plannen we gehaast wel even een meditatie-uurtje in onze verder eivolle weekagenda.  "Nu ga ik eventjes aandachtig aanwezig zijn in het moment, en elke poging om mijn ervaring te beïnvloeden achterwege laten".  Iets in die zin.  Eerst moet ik rustig zitten, dan moet ik mijn geest even leegmaken, dan moet ik me openstellen en als ik dat allemaal goed doe, zal de verlichting komen.  OK.  Knopje omdraaien en... fiat lux!  Zoals kant-en-klare maaltijden, nu ook zonder moeite Instant Verlichting.

Het gaat natuurlijk helemaal niet over hoe het moet, maar hoe het kan. Meditatie is geen techniek, maar een vorm van ritueel waarin je je eigen verlichting uitdrukt. Met andere woorden: we zitten geen boeddha te worden, maar boeddha te wezen. Althans zo zag de grote boeddhistische meester Dōgen het. En zo wordt de meditatieve houding meteen een basishouding, om "wrijvingloos en moeiteloos te kunnen functioneren in het dagelijks leven en in al onze relaties, en aldus 'verlicht' volmondig in het leven te staan en spontaan het goede te doen".

Verlangt niet iedereen ernaar?

Tel de tijd...

We hebben onszelf een keurslijf van tijd opgelegd.  Als we niet zoveel mogelijk actie proppen in zo weinig mogelijk tijd, vallen we als 'loser' uit de boot. Zo hollen we uiteindelijk voortdurend achter de tijd aan, en bij elke pas verliezen we telkens weer een stukje méér van onszelf, verslaafd als we zijn aan tijd.

Tijd is inherent aan het universum.  Einstein spreekt van de 'ruimtetijd', en van haar relativiteit. Temidden van deze natuur, waarin geen enkel fenomeen hetzelfde is als een ogenblik tevoren, staat de mens die, tegennatuurlijk, hoopt op permanentie - een droom die telkens weer als een zeepbel uit elkaar spat.  

We sussen onszelf met de gedachte dat, als tijd geen permanentie toelaat, het toch een rekbaar begrip is; dat tijd 'ademt', zoals het heelal.  Maar gaat dit dan wel over tijd, of eerder over de menselijke beleving ervan? Bachelard maakt zelfs een onderscheid tussen de gedachte en de beleefde tijd.  Volgens hem begint de beleefde tijd in de gedachte tijd.  Of is het omgekeerd? 

De tijd denken is het leven omkaderen: mijn herinneringen bouwen een tijd rond de gebeurtenissen van nu. Ik ben dan de tijdsbron, en fundeer zo mijn eigen verleden.  Bergson spreekt van de innerlijke tijd, die een filosofische - zelfs mythische - is.  Het is de tijd van de beleving, die de mens innerlijk transformeert en verrijkt.

In dié tijd is hollen overbodig.

Het raadsel van de verdwenen mythen

Mythen zijn fictieve verhalen over de meest existentiële levenservaringen, reflecties van ervaringen uit het diepste bewustzijn die essentieel zijn voor de werkelijkheidsbeleving, ook als deze niet rationeel kan worden bewezen.  Door symbolen of tekens onthult de mythe het bestaan en de ervaring van levend te zijn. De symbolen maken de kennis van de wereld ervaarbaar en de ervaring kenbaar.  Voor ons, westerlingen en erfgenamen van het rationaliseringsproces, is het echter een immense klus geworden om deze symbolen echt te beleven. En wie kent nog onze mythen?

Met de opkomst van het wetenschappelijk denken in de Renaissance is het mythisch denken verdrongen en ging het volgens antropoloog Lévi-Strauss over op de muziek (van Bach tot Wagner).  Daarna is ze ook daaruit verdwenen.  Welk medium biedt vandaag nog de mogelijkheid onze werkelijkheidservaring om te zetten in de o zo noodzakelijke levenswijsheid? Ligt het grote succes van horror, fantasy en magie als genres in film en literatuur niet net in deze mythische beleving?  Is wetenschap zelf een mythe 'van de waarheid'?  En welke boodschap verwachten we dat ze onze kinderen brengen?

De illusie van de zekerheden

Onlangs, midden in de vakantie, zonder enig voorteken, stortte een vriend plots in elkaar en is niet meer uit zijn diepe coma ontwaakt. Tijd om afscheid te nemen was er niet.  Een donderslag bij heldere hemel, eigenlijk. Zo zie je maar dat de wereld geen zekerheden biedt.  In onze waanzin vinden we dan dat wij de wereld moeten veranderen totdat ze dat wél doet, maar welbeschouwd proberen we dit al een hele menselijke evolutie lang en nog staan we geen stap verder. De wetenschap weet nog steeds niet wàt leven precies is, ze kent alleen zijn werking.  Het klonen gebeurt tenslotte op basis van reeds levend materiaal, niet? En waar ligt de grens tussen technologie en menselijkheid precies?

De Taoïst zegt dat we al beginnen te sterven van bij de geboorte, de Boeddhist ziet er een voltrekking van karma in, de rationalist zegt dat het om een hart- of hersendysfunctie gaat.  De vrienden daarentegen vinden het een vreselijk gemis, en kunnen alleen maar leren uit de ervaring van het verlies en het rouwproces.  En misschien een beetje bewuster worden van de waarde van elk levend ogenblik.

Een Blog? Waarom dan?

Onlangs kreeg ik als werknemer van mijn bedrijf een webcast te horen over hoe ik mijn eigen imago kan opbouwen via het web (facebook, blogger, enz).  De boodschap erachter was duidelijk: mijn bedrijf hoopt mee te genieten van dergelijk adverteren van de "professionele uitmuntendheid en expertise" van zijn individuele werknemers.  Een clusterbomaanpak in marketing, zeg maar.

Het toeval wil dat ik, slechts enkele uren later, de film I am the Media van Le général de Production (2010) op de televisie voorgeschoteld kreeg, waarin net dit soort exhibitionisme van het individu op het internet kritisch wordt beschouwd. De critici hanteren termen als 'digitaal narcisme' en 'beheptheid met de eigen opinie', en ik kon hen daarin wel enigszins volgen omdat de voorstanders (de eigenlijke gebruikers) geen sterke argumenten konden voorleggen waarom ze zich op het internet zo sterk willen geprofileerd zien.

De vraag die echter niet gesteld werd is die naar het waarom: wat maakt dat mensen zich geroepen voelen om hun persona op het web te profileren?  Dat het hierbij vooral om jongeren gaat heeft waarschijnlijk minder met leeftijd te maken dan wel met hun vertrouwdheid met de nieuwste technologieën en snufjes. Maar toch: "Ontmoetingen zijn toevallig en vluchtig, momentgebonden", zei me niet zo lang geleden een prille twintiger.  "Mensen met eenzelfde interesse komen samen, en hoeven elkaars naam zelfs niet te kennen.  Eenmaal we uitgepraat zijn, gaan we weer elk ons weegs.  Ik adverteer een vraag of een onderwerp, en wie wil gaat er op in."  

Zijn we dan zo sociaal en emotioneel verarmd dat gemeenschapsbanden moeten worden herleid tot 'netwerk'-niveau, waarin vrijblijvendheid en vooral ongebondenheid primeren?  Wat betekent dit dan in de toekomst voor onze menselijke relaties?  Wat betekent het voor de emotionele ontwikkeling als we niet meer leren omgaan met diepgaande relaties, met engagement, met verwachtingen van anderen, met verlies?  Wat betekent dit alles in het kader van de vraag naar zingeving? 

Wellicht zijn deze vragen het meest relevante antwoord op de titelvraag van dit blogbericht.